Nazwa
Seminarium Nauczycielskie Męskie
Adres
Tuchola
Data powstania
1874-08-17
Data zakończenia
1932-03-11
Opis
Tucholskie Seminarium Nauczycielskie rozpoczęło działalność 17 sierpnia 1874 roku. Początkowo mieściło się w prywatnym budynku (przy rynku) wynajmowanym od Żyda Eliasa Selbigera, by od 1880 roku przenieść się na ul. Nowodworskiego wraz z szkołą ćwiczeń i internatem.
Seminarium o charakterze katolickim było przeznaczone tylko dla młodzieży męskiej. Nauka trwała 3 lata. Średnio w szkole kształciło się 90 wychowanków. Jeszcze w 1881 roku połowę z nich stanowili Polacy. Jednak na skutek celowej polityki szkolnych władz zwierzchnich, liczba polskich seminarzystów systematycznie malała, na rzecz przybyszów z głębi Rzeszy. Językiem wykładowym był język niemiecki, dużą rolę przykładano do praktyk religijnych - w czasach pruskich spośród 5 dyrektorów zakładu, 3 było duchownymi katolickimi. Nieobecność, nawet na modlitwie wieczornej, była karana pisemną naganą rady pedagogicznej.
Nauka muzyki i śpiewu, tak jak i pozostała działalność dydaktyczna seminarium, była regulowana przepisami ogólnymi z 15 października 1872 roku oraz 1 lipca 1901 roku. Obowiązywała nauka gry na trzech instrumentach muzycznych: pianinie, organach i skrzypcach. Seminarium przygotowywało bowiem swoich wychowanków nie tylko do udzielania lekcji śpiewu w szkołach ludowych, ale i pełnienia funkcji organisty w kościołach parafialnych. Od 1901 roku zlikwidowano lekcje gry na fortepianie. Istniała możliwość zwolnienia mniej zdolnych uczniów z lekcji gry na organach. Podjęcie takiej decyzji leżało w gestii rady pedagogicznej. W 1905 roku na 99 uczniów takie zwolnienie uzyskało 15 osób.
Plan lekcji w zakresie muzyki na 1991 rok obejmował tygodniowo: śpiew - po 1 godzinie w każdej z trzech klas, śpiew chóralny - 1 godzina (wspólnie dla trzech klas), teorię muzyki - po 1 godzinie w każdej z trzech klas oraz naukę gry na skrzypcach (w 4 oddziałach) i organach (w 6 oddziałach), po 1 godzinie na oddział.
Po wybuchu I wojny światowej część pomieszczeń seminarium przejęto na cele wojskowe, sytuując w nich lazaret. Przed świętami Bożego Narodzenia seminarium zorganizowało rok po roku koncerty dobroczynne na zakup podarunków dla rannych żołnierzy. Na koncertach wystąpiła seminaryjna orkiestra smyczkowa oraz chór.
Na początku 1920 roku - dzięki wprowadzeniu w życie postanowień traktatu wersalskiego - władza pruska na Pomorzu Gdańskim zaczęła sie kurczyć. Przejęcie tucholskiego seminarium nauczycielskiego z rąk niemieckich nastąpiło 24 stycznia 1920 roku. Zdającym szkołę był ostatni pruski dyrektor ks. Jan Scheret, a przejmującym nauczyciel seminarium Jan Szczypiński, mianowany wkrótce dyrektorem szkoły.
Przy szkole działało muzeum z bogatym działem geologicznym, przyrodniczym i geograficznym. Gdy zabrakło odpowiedniego lokalu dla tucholskiego muzeum regionalnego, powstałego również z inicjatywy jednego z nauczycieli seminarium - Jana Szynkiewicza, przeniesiono je do gmachu szkoły.
Na kształtowanie postaw wychowanków wpływały różnego rodzaju organizacje, w tym działające w szkole koła: humanistyczne "Filomata", matematyczne "Euklides", przyrodnicze "Cis", preparowania zwierząt oraz krajoznawcze "Borowiacy" umożliwiające poznanie regionu. W seminarium działało także koło "Floty Narodowej" oraz harcerstwo.
Nauką muzyki w szkole zajmował się utalentowany skrzypek Antoni Dyszkiewicz. Uczniowie mieli również możliwość uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych, ćwiczeniach orkiestry symfonicznej lub orkiestry salonowej, poza tym działały orkiestry klasowe, chór "ogólny", chór kościelny oraz chór rewelersów. W 1928 roku z okazji obchodów Konstytucji 3 Maja w Tucholi odbył się koncert uczniów (orkiestry smyczkowego) Seminarium Nauczycielskiego pod dyr. prof. Antoniego Dyszkiewicza. W 1930 roku - z inicjatywy grupy zapaleńców na czele z seminarzystą Alfonsem Kitowskim, utworzono szkolną orkiestrę dętą liczącą 20 osób. Jej inauguracyjny występ odbył się 11 listopada 1930 roku podczas obchodu Święta Niepodległości. Już w 1931 roku orkiestra symfoniczna liczyła 38 muzyków. Właśnością szkoły były następujące instrumenty: 1 obój, 1 puzon, 4 klarnety, 3 flety, 3 trąbki i 1 waltornia, 3 kontrabasy, 2 wiolonczele i 3 altówki, 1 bęben duży i mały. Biblioteka orkiestralna liczyła wówczas 50 utworów. Roczny koszt utrzymania orkiestry wynosił 250 zł. Do chóru ogólnego męskiego należało 109 seminarzystów, co stanowiło 53% całkowitej liczby wychowanków. Z kolei w ćwiczeniach chóru kościelnego uczestniczyło 53 seminarzystów.
Orkiestra i chór szkolny brały udział w każdej poważniejszej uroczystości w mieście, m.in. podczas pierwszego zjazdu absolwentów 7. października 1928 roku orkiestra wykonała "Marsza koronacyjnego" Meyerbeera. Okolicznościowym koncertem uświetniano dzień imienin marszałka Józefa Piłsudkiego. W marcu 1929 roku za najpiękniejszy punkt programu uznano występ pianisty Bolesława Wiórka. Orkiestra seminaryjna współpracowała ponadto z miejscowym Towarzystwem Śpiewu "Moniuszko", założonym w 1929 roku.
Na mocy ustawy z 11 marca 1932 roku rozpoczął się proces likwidacji seminariów nauczycielskich w Polsce. Dokonywano tego stopniowo. W Tucholi najpierw - w 1932 roku - zaprzestano przyjmowania kandydatów na I kurs, w latach kolejnych zamykano pozostałe kursy, w tym jeden przeniesiono do Grudziądza. Ostatni, V kurs, zdawał w Tucholi maturę 26 maja 1936 roku.
W gronie nauczycieli seminarium znalazł się również Alfons Warczak, pedagog, kompozytor, autor licznych publikacji. Pracę rozpoczął 1. kwietnia 1920 roku, zaś od 1. listopada 1927 roku prowadził zajęcia w szkole ćwiczeń, m. in. śpiewu. Po rozpoczęciu likwidacji placówki pracował w niej jeszcze do 31. sierpnia 1938 roku.
Zob. Jerzy Szwankowski, Sylwetka Alfonsa Warczaka na tle życia codziennego i muzycznego Seminarium Nauczycielkiego w Tucholi, w: Nauczyciele muzyki na Pomorzu i Kujawach, pod red. A. Kłaput-Wiśniewskiej, Bydgoszcz 2008, s.9-22.
