OSOBY

Imię

Franciszek

Drugie imię

Józef

Nazwisko

Gierszewski

Miejsce urodzenia

Swornegacie

Miejsce śmierci

Chojnice

Tytuł akademicki

profesor

Biografia

FRANCISZEK JÓZEF GIERSZEWSKI Urodził się dnia 17 września 1894 roku w podchojnickiej kaszubskiej wsi Swornegacie. zm. 7. lipca 1981 w Chojnicach.

Był synem Marianny ze Stoltmanów i Józefa Gierszewskiego miejscowego rolnika wspomagającego się dodatkową pracą listonosza. W rodzinnej wsi ukończył szkołę podstawową. Od najwcześniejszych lat przejawiał duże zainteresowanie muzyką, a także zdolnościami muzycznymi. Należał do miejscowego kółka śpiewaczego chóru kościelnego św. Cecylii prowadzonego przez nauczyciela i organistę Bolesława Maliszewskiego. Pod jego kierunkiem rozpoczął naukę gry na fortepianie i naukę podstaw teorii muzycznej. Fakty te zdecydowały o dalsze drodze i przyszłych losach. Za namową Bolesława Maliszewskiego i proboszcza ks. Franciszka Drapiewskiego, Franciszek Gierszewski kontynuował naukę muzyki w Pelplinie. Tu trafił do utworzonej w 1887 roku przez organistę katedry w Pelplinie Oskara Hermańczyka, szkoły dla organistów diecezji chełmińskiej. Młody, bo zaledwie 18 nastoletni Franciszek Gierszewski stał się uczniem szkoły Oskara Hermańczyka. Stał się uczniem najbardziej znamienitym, „uczniem specjalnym” według słów nieżyjącego już profesora gdańskiej Akademii Muzycznej, Joachima Gudela. Franciszek Gierszewski wyróżniał się umiejętnościami w nauce harmonii i grze organowej, dla którego Hermańczyk ustalał zadania specjalne. Pelplińską szkołę Hermańczyka Gierszewski ukończył z wyróżnieniem 30 września 1914 roku z tytułem kwalifikacyjnym organisty I stopnia. Po ukończeniu szkoły wrócił do rodzinnej wsi i tu wspomagał swego pierwszego nauczyciela zastępując w kościele i w prowadzeniu miejscowego chóru. W roku 1915 zostaje powołany do niemieckiego wojska. Służył w piechocie. Służbę wojskową zakończył z końcem I wojny światowej. Po powrocie z wojska w kwietniu 1919 roku podjął pierwszą samodzielna posadę związaną zawodowo z muzyką kościelną w miejscowości Nowa Cerkiew koło Pelplina. Pracował tu krótko - do lipca 1920 roku, aby przenieść się do miejscowości Dąbrówno koło Ostródy . Był to okres poprzedzający Plebiscyt na Warmii i Mazurach. Aktywnie włączył się w działalność plebiscytową. Dzięki współpracy z działaczami niepodległościowymi, m.in. dr. Stanisławem Wilemskim i proboszczem ks. Janem Ziemkowskim, zawiązali Komitet Plebiscytowy w Dąbrównie. Z inicjatywy Komitetu powołany został pierwszy polski chór w Dąbrównie, a dyrygentem został Franciszek Gierszewski. W okolicznych miejscowościach chór uświetniał polską pieśnią patriotyczną licznie organizowane wiece agitacyjne. Ta patriotyczna działalność przyczyniła się do pierwszych kontaktów jak i późniejszej znajomości z Feliksem Nowowiejskim, który osobiście agitował na rzecz przyłączenia rodzinnej Warmii do Polski. Znajomość z Nowowiejskim zaowocowała utworami patriotycznymi dla chóru prowadzonego przez Franciszka Gierszewskiego. Komitet Plebiscytowy w Dąbrównie powołał do życia Straż Mazurską, której celem była ochrona wieców przed szykanami ze strony niemieckich bojówek. 31 grudnia 1920 roku, F. Gierszewski (wówczas 26-letni) objął posadę organisty fary chojnickiej, po przechodzącym na emeryturę Józefie Michalskim. Jednocześnie objął dyrygenturę „Lutni”. W roku 1924 dyrygent i zespół stanęli przed poważnym wyzwaniem jakim była wizyta prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego w Chojnicach. Chór podczas galowego przyjęcia w Starostwie Powiatowym zaprezentował szereg utworów kaszubskich w opracowaniu Franciszka Gierszewskiego. Znacząca rola chóru w mieście i w regionie zaowocowała zwiększonym napływem chętnych kandydatów do chóru. Wzrastająca aktywność zespołu przyciągała przez organizowane i kultywowane coroczne rocznicowe wieczornice, bale karnawałowe, wycieczki, utworzoną grupę baletową i zespół teatralny, grupy samokształceniowej. Poziom chóru systematycznie wzrastał dzięki niestrudzonej i żmudnej pracy dyrygenta. Rok 1927 znacząco zapisał się w dziejach chóru i miejscowego środowiska. 10 lipca miał miejsce w Chojnicach IV Zjazd VII Okręgu Śpiewackiego połączony z poświęceniem sztandaru Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”. Natomiast w drugiej połowie roku, 6 listopada, odbył się pierwszy kompozytorski koncert Feliksa Nowowiejskiego z udziałem ówczesnej primadonny opery poznańskiej Wiesławy Cichowicz. Po skończonym koncercie Nowowiejski wyraził opinię: W czasie pobytu w Chojnicach, Nowowiejski dokonał próby organów miejscowej fary, a także słuchał gry Franciszka Gierszewskiego. Efektem swoistego egzaminu było zaproszenie do Poznania na mistrzowski kurs interpretacji i improwizacji organowej. F Gierszewski poświęcił na to niemal cały rok 1928, dojeżdżając do Poznania. Zapoczątkowana podczas Plebiscytu znajomość z F. Nowowiejskim zaowocowała dalszymi kontaktami. Franciszek Gierszewski bywał uczestnikiem wieczorów literacko - muzycznych u Anny Sikorskiej i pierwszego niepodległego starosty chojnickiego - szambelana Stanisława Sikorskiego w Wielkich Chełmach, polecony Sikorskim jako znakomity akompaniator - pianista w utworach muzyki kameralnej. Na początku października 1930 roku Feliks Nowowiejski ponownie nawiązał kontakt z Franciszkiem Gierszewskim, przesyłając dwie kompozycje chóralne dedykowane chórowi. Nowowiejski jednocześnie wyraził prośbę, aby te kompozycje zostały wykonane podczas zapowiedzianego drugiego koncertu F. Nowowiejskiego w Chojnicach. W roku 1930 z inicjatywy dr Kazimierza Szwarcenberga-Czernego, ówczesnego konsula RP w Pile i posła Jana Baczyńskiego Franciszek Gierszewski otrzymał zaproszenie wraz z chórem do pobliskiego Złotowa, leżącego wówczas już na terenie III Rzeszy. Oficjalnym celem zaproszenia był udział chóru w uświetnieniu akademii z okazji 3 Maja w Złotowie - uroczystości organizowanej przez Związek Polaków w Niemczech. Koncert miał miejsce w dniu 11 maja 1930 roku. Chór plasował się na wysokich miejscach w konkursach śpiewaczych. Występuje przed mikrofonami Polskiego radia. Sukcesy i ogromne zasługi dyrygenta, znakomitego muzyka, zostały zauważone: Franciszek Gierszewski z rąk byłego premiera Antoniego Ponikowskiego odebrał przyznane przez Zjednoczenie Polskich Związków Śpiewaczych i Instrumentalnych w Warszawie srebrną odznakę II stopnia. W tym samym roku Gierszewski odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi za propagowanie polskiej kultury muzycznej. Wybuch II wojny światowej przerywa gwałtownie i paraliżuje działalność chóru i dyrygenta. Owocna praca Gierszewskiego w 1939 roku kończy się aresztowaniem. Dzięki wstawiennictwu ówczesnego administratora parafii ks. Brunona Riebandta – został zwolniony. Wkrótce ponownie jest aresztowany i zesłany na roboty przymusowe na tereny okupowane przez Związek Radziecki. Szczęśliwie przeżył czas wojny. Zwolniony 11 września 1945 roku przez Państwowy Urząd Repatriacyjny w Iławie, powrócił do Chojnic, aby kontynuować przerwane dzieło. Zginęło wielu chórzystów, zniszczono cały dorobek – sztandar, bibliotekę. Nastąpił czas odbudowy. Przełomowym momentem w reaktywowaniu działalności chóru był powrót Gierszewskiego. Gierszewski po krótkim czasie podejmuje działalność organistowską. Pomimo poniesionych strat, chór konsekwentnie podejmuje dzieło odbudowy życia kulturalnego w Chojnicach, organizuje wiele imprez, występów z przeznaczeniem głównie na cele charytatywne. „Lutnia” odzyskała ponownie miano najbardziej aktywnego towarzystwa w mieście. Szeregi chóru wzrosły do liczby stu chórzystów, a to głównie dzięki wielkiemu kunsztowi dyrygenckiemu i prężności organizacyjnej Zarządu. Z chórem występowali również soliści, wywodzący się z miejscowego chóru, znani z występów na ogólnopolskich scenach: Wiesława Schmit-Różek, Lidia Brzezińska-Zielińska - soprany, Stanisław Stanisławski - tenor, uczeń Felicji Krysiewiczowej. W uznaniu wielkich i długoletnich zasług dla krzewienia muzyki sakralnej bp. ks. dr Kazimierz Józef Kowalski, ordynariusz chełmiński nadaje Franciszkowi Gierszewskiemu tytuł profesora muzyki kościelnej w dniu 5 maja 1952 roku. Franciszek Gierszewski był pierwszym organistą, który uzyskał ten zaszczytny tytuł na terenie diecezji chełmińskiej. Jednocześnie Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych w Warszawie przyznaje profesorowi swoją złotą odznakę I stopnia. Od października 1954 roku Franciszek Gierszewski podejmuje dodatkowo współpracę z męskim chórem „Echo” działającym przy Domu Kolejarza w Chojnicach . Przejął batutę po ustępującym prof. Maksymilianie Ichnowskim. W bardzo krótkim czasie chór wspiął się na wysoki poziom wykonawczy, co m.in. zaowocowało ciekawą inicjatywą, którą zaproponowała Federacja Kolejowych Związków Zawodowych w Warszawie. Biorąc pod uwagę wysoki poziom, który chór prezentował, powierzono zespołowi tzw. „obsługę wczasów pracowniczych pracowników PKP”` Z tym zespołem, pod dyrekcją prof. Gierszewskiego, chór koncertował w ośrodkach wczasów pracowniczych w najbardziej atrakcyjnych miejscowościach od Helu, po Zakopane i Krynicę. Podczas Ogólnopolskiego Konkursu Chórów Kolejowych w Ostrowie Wlkp. (7 września 1958 r.), chór „Echo” zajął III miejsce, występując w kategorii chórów męskich. W 1955 roku Gierszewski, jako zasłużony działacz i chórmistrz, został wybrany do Komisji Artystycznej Pomorskiego Związku Śpiewaczego. Poza aktywną działalnością dyrygenta i organisty, będąc wybitnym znawcą muzyki sakralnej, Profesor działał też jako członek Biskupiej Komisji Egzaminacyjnej Organistów Diecezji Chełmińskiej w Pelplinie. Udzielał się czynnie również w pracach podkomisji muzyki kościelnej przy Diecezjalnej Komisji Liturgicznej. Jako wybitny znawca zagadnień organmistrzowskich był odbiorcą nowych organów. Stworzył wspaniałą dyspozycję organów farnych Chojnicach, a zrealizowaną przez bydgoską firmę organmistrza Józefa Sobiechowskiego. Rok 1962 można uznać za ukoronowanie wybitnej działalności Gierszewskiego jako muzyka. Za wybitne zasługi w krzewieniu muzyki sakralnej papież Jan XXIII, 24.11.1962 roku (jako pierwszego Polaka po II wojnie światowej), odznaczył Profesora Gierszewskiego tytułem: Rycerza Orderu św. Grzegorza Wielkiego „Pro Ecclesia et Pontifice” za zasługi dla Kościoła i Pontyfikatu . To najwyższe odznaczenie w dziedzinie muzyki kościelnej wręczył osobiście ks. dr bp. Kazimierz Józef Kowalski podczas koncertu kolęd, wykonanych przez „Lutnię” z akompaniamentem zespołu instrumentalnego, ze znakomitymi improwizacjami na temat kolęd i utworami muzyki organowej J.S. Bacha, J. Lemmensa i A. Guilmanta. Przyznanie tego zaszczytnego wyróżnienia zbiegło się z 42-rocznicą posługi organistowskiej Gierszewskiego w chojnickiej farze. Na jubileusz 50-lecia pracy organistowskiej i dyrygenckiej (1964) zorganizowany został wielki koncert, w programie wykonano m.in.: F. Nowowiejskiego - kantatę Testament Bolesława Chrobrego z udziałem solistki Filharmonii Warszawskiej Wiesławy Szmit-Różek, z akompaniamentem Józefa Dorawy i kwartetem instrumentów dętych. Z racji tego wielkiego jubileuszu Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych w Warszawie przyznało Profesorowi złotą odznakę honorową z laurem. Twórczość kompozytorska Franciszka Gierszewskiego obejmuje liczne aranżacje i opracowania folkloru kaszubskiego na chór mieszany i chór męski.

Jako nauczyciel był ogromnie dokładny i wymagający perfekcji. Posiadał rozległą wiedzę muzyczną i wykonawczą. Osiągnął szczyty umiejętności prowadzenia zespołów muzycznych i chóralnych. Był znakomitym wykonawcą utworów Jana Sebastiana Bacha. Gra Profesora odznaczała się niezwykłą biegłością techniczną. Bardzo przestrzegał czystości stylu liturgicznej narracji. Był znakomitym znawcą i odtwórcą chorału gregoriańskiego. Długoletnią niezwykle pracowitą i owocną służbę na polu muzyki kościelnej zakończył oficjalnie po przejściu na emeryturę w roku 1970. Potem jeszcze okresowo grał w kościele, niemal do 1974 roku. Pełnił więc zaszczytną misję muzyka kościelnego nieomal przez 60 lat. Profesor zmarł 7 lipca 1981 roku w wieku 87 lat i spoczął na umiłowanej ziemi kaszubskiej na cmentarzu komunalnym w Chojnicach. Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego umieściło w Bazylice chojnickiej, na ścianie filaru podtrzymującego chór, granitową tablicę pamiątkową, wykonaną przez artystę kamieniarza Ryszarda Przybyłę.: Pamięci Franciszka Gierszewskiego 1894-1981 Organisty - dyrygenta „Lutni”, kompozytora, Kawalera Orderu św. Grzegorza Wielkiego

Zob. S. Ścisłowicz, F. Gierszewski w w 20.rocznicę śmierci. w: Twórcy i animatorzy.....ZN 16 AM Bydgoszcz 2002 s. 219