OSOBY

Imię

Zygmunt

Nazwisko

Moczyński

Miejsce urodzenia

Bydgoszcz

Data urodzenia

1871-02-23

Miejsce śmierci

prawd. Bydgoszcz

Data śmierci

1940-04-16

Biografia

MOCZYŃSKI ZYGMUNT (187l-1940), kompozytor, organista, dyrygent, pedagog , działacz muzyczny.

Urodzony 23 II 1871 w Bydgoszczy, w kamienicy przy ulicy Przyrzecze 7. Był synem Marcina, organisty przy kościele farnym w Bydgoszczy i Toruniu oraz Eleonory z Holsteinów. Już jako 6-letni chłopiec wykazywał nieprzeciętne zdolności muzyczne - śpiewał w chórze swojego ojca, niekiedy zastępował go na liturgii, grając na organach. Uczył się również gry na skrzypcach i fortepianie, jednak pod wpływem ojca wybrał zawód pedagoga. Uczył się najpierw w Instytucie Muzycznym w Bydgoszczy, następnie w Rogoźnie Wielkopolskim w tzw. preparandzie (wstępna szkoła dla przyszłych nauczycieli), a potem w Paradyżu w pow. międzyrzeckim, w seminarium nauczycielskim. Tam w 1893 otrzymał świadectwo dojrzałości i rozpoczął pracę jako nauczyciel - praktykant w szkole powszechnej w Koźminie. Nauczając w tej szkole otrzymał stypendium na studia muzyczne w Królewsko-Akademickim Instytucie Muzyki Kościelnej w Berlinie, kształcącym nauczycieli muzyki dla szkół powszechnych. Po dwóch semestrach studiów w latach 1897-1898 (lub 1899) otrzymał dyplom organisty, dyrygenta i nauczyciela muzyki. Powróciwszy z Berlina na krótko pracował w szkole w Koźminie (do l I 1900). Nie powiodły się starania Moczyńskiego o posadę nauczyciela muzyki w seminarium nauczycielskim w Grudziądzu (pruskie władze szkolne zarzuciły mu, iż ojciec i jego dziadek byli powstańcami polskimi, a żona Maria z domu Goebel, źle mówiła po niemiecku). Moczyński przeniósł się więc do Szczecina, gdzie pracował jako nauczyciel muzyki w szkole katolickiej, pełniąc jednocześnie funkcję organisty i dyrygenta przy tamtejszej farze. Przebywając w Szczecinie Moczyński skomponował wiele utworów muzyki religijnej: msze, pieśni, hymny, preludia itd. Niektóre z tych utworów zostały opublikowane w Niemczech. W odrodzonej Polsce l IV 1919 roku Moczyński został nauczycielem w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie, gdzie nadal komponował. W 1922 przeniósł się do Torunia, obejmując posadę nauczyciela muzyki w Państwowym Seminarium Nauczycielskim. Uczył w tej szkole 12 lat. Po przejściu na emeryturę w 1935 został wykładowcą teorii muzyki i wicedyrektorem Konserwatorium Muzycznego Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu. Poza tym był w latach 1928-1939 dyrygentem toruńskiego chóru męskiego ,,Dzwon". Przez kilka lat był również organistą w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu i dyrygentem chóru ,,Cecylia" przy tymże kościele. W drugiej połowie lat 30-tych był przewodniczącym Koła Muzycznego Konfraterni Artystów w Toruniu oraz współpracował z toruńską Rozgłośnią Polskiego Radia. Kilkunastoletni pobyt Moczyńskiego w Toruniu zaowocował wieloma kompozycjami o charakterze świeckim, narodowo-patriotycznym, w znacznej mierze związanymi z tematyką regionalną. W okresie toruńskim powstały również niektóre większe utwory kantatowo-oratoryjne. Z okazji 50-lecia twórczości kompozytorskiej Moczyński i Pomorski Związek Śpiewaczy wydał w 1938 w swej Biblioteczce osiemnaście jego utworów, m.in. (Zaślubiny morza, Hymn Pomorza, Witaj polskie morze nasze, Straż nad Wisłą, Od morza - Pomorza my polski lud) W tej samej Biblioteczce ukazało się również wiele utworów chóralnych Moczyńskiego, napisanych dla młodzieży szkolnej. W okresie okupacji hitlerowskiej Moczyński włączył się w działalność konspiracyjną. Był jednym z założycieli już w XII 1939 organizacji pn. ,,Batalion Śmierci`, prowadzącej różnorodną działalność patriotyczną. W III 1940 Moczyński został aresztowany przez gestapo i po okrutnym śledztwie zamordowany 16 bądź 17 IV tego roku w Toruniu lub w Bydgoszczy (Roman Grucza: 17 lub 19 IX w Warszawie lub w niewiadomym terminie w Bydgoszczy).

Znaczenie Moczyńskiego dla kultury polskiej jest tym większe - napisał jego biograf - ze był on jednym z nielicznych kompozytorów pomorskich, którzy swą działalnością artystyczną, pedagogiczną, dyrygencką, kompozytorską, organizacyjną i społeczną dobrze się zasłużyli Toruniowi i regionowi pomorskiemu. Moczyński odznaczony był złotym krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice (1928), Złotym Krzyżem Zasługi (1936), oraz srebrną i złotą odznaką Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych (1934, 1936). Jego imieniem nazwano jedną z ulic Bydgoszczy, Szczecina i Torunia. Na domu przy ul. Konopnickiej 15 w Toruniu, gdzie Moczyński mieszkał i tworzył, umieszczono tablicę pamiątkową ku jego czci.

Żonaty od 1912 z Marią z Ratajczaków. ŁOZA S., s. 497; CIECHANOWSKI K., Ruch oporu, s. 106-108, 370; JASTRZĘBSKI W., Terror, s. 216; JASZOWSKI T., Gestapo, s. 79; PSB, T. XXI, 1976 (tam źródła i obszerna literatura); WITKOWSKI L.,, Zygmunt Moczyński`, (w:) Wybitni ludzie, s. 281-86.

Zob. J. Kutta, Moczyński Zygmunt , w: Bydgoski Słownik Bigoraficzny, Tom I, Bydgoszcz 1994.

Zobacz również:

I. Lewandowska, Spuścizna kompozytorska Zygmunta Moczyńskiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, [w] Świadkowie kultury muzycznej na Pomorzu i Kujawach, pod red. A. Kłaput-Wiśniewskiej, Bydgoszcz 2013.

Działalność artystyczna i kompozytorska Moczyńskiego

Na dorobek Moczyńskiego składa się ok. 166 utworów, głównie pieśni chóralnych. W jego działalności widoczne są trzy okresy:

• do roku 1900, na Ziemi Wielkopolskiej
• 1900-1919, w niemieckim wówczas Szczecinie
• 1922-1940, w Toruniu - najbogatszy okres działalności

Okres toruński

Okres toruński to najważniejszy etap działalności Moczyńskiego. W tym czasie powstało najwięcej jego kompozycji, zwł. pieśni - świeckich, patriotyczno-narodowych, często związanych z tematyką morską i regionem Pomorza. Utwory te pisane były językiem tradycyjnym (tonalnym), nie obfitowały w nowe środki formalne czy ekspresyjne.

Kompozycje:

• msza na chór mieszany i orkiestrę (1888)
• msza na chór mieszany i orkiestrę (1888)
• kantata na chór mieszany i orkiestrę (1889)
• ballada Król Ślepiec na chór męski i małą orkiestrę (1893)
• Rzucać kwiaty (utwór chóralny na 9 gł.)
• Ojcze nasz (utwór chóralny na 9 gł.)
• Hejnał na chór męski
• Nad mogiłą Henryka Sienkiewicza
• Psalm
• Psalm 75
• Bolesław Chrobry
• Białe róże
• Hymn Pomorza
• Józef Piłsudski - do Wilna serce dajcie (oratorium na trzygłosowy chór o głosach równych do sł. M. Nalepka)
• Marsz Żałobny ku czci Żwirki i Wigury
• Poemat symfoniczny
• kantata Hel na chór mieszany i orkiestrę
• Zaślubiny morza
• Confitebor Tibi Domine na 8 gł.
• Zdrowaś Maryja
• Hymn ku czci Tadeusza Kościuszki
• Pastorałki pomorskie (widowisko do sł. ks. S. Rogana)
• Od morza z Pomorza
• Gdy do wsi przyszli ułani
• O ziemio ojców
• Straż nad Wisłą
• Perpetuum Mobile na skrzypce i fortepian
• opracowanie kolędy Lulajże Jezuniu
• Poemat św. Teresy od Dzieciątka Jezus ("dzieło ofiarowane Jego Ekscelencji ks. Biskupowi Okoniewskiemu")
• Dwie dole do sł. M. Konopnickiej
• O Maryjo życie moje
• O Jezu bądź miłością moją na chór męski
• Hosanna na chór męski
• Aniołów chór na trzy głosy żeńskie

Odznaczenia:

• 1928 - Papieski Złoty Krzyż Pro Ecclesia et Pontifice, nadany przez papieża Piusa XI za szczególne zasługi i działalność położoną na polu muzyki kościelnej
• 1934 - Srebrna Odznaka II stopnia Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych, nadana przez Radę Naczelną Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych w Warszawie za działalność kompozytorską i artystyczną
• 1936 -  Złoty Krzyż Zasługi za działalność na polu rozwoju sztuki
• 1936 - Złota Odznaka I stopnia Zjednoczenia Polskiego Związku Śpiewaczego nadana przez Radę Naczelną Związku
• 1938 - Honorowe Członkostwo Chóru Dzwon oraz chóru garnizonowego (podczas uroczystości jubileuszowych 50-lecia pracy kompozytorskiej 11.12.)

Nagrody:

• 1927 - I nagroda w konkursie Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych i Instrumentalnych w Warszawie za Hejnał na chór męski
• 1934 - dwa wyróżnienia Małopolskiego Związku Śpiewaczego we Lwowie za utwory na chór męski: Śpiewak Zwycięzca, Walerian Łukasiński
• 1935 - II nagroda Związku Śpiewaczego Pocztowców w Wilnie za utwór Szturm do okopu na chór męski
• 1935 - II nagroda chóru Echo-Macierz za utwór Śmierć trębacza i wyróżnienie za Statek na chór męski
• 1936 - III nagroda chóru Lutnia we Włocławku za utwór Od Włocławka do Kruszwicy na chór męski i wyróżnienie za 6-głosowy utwór na chór mieszany A gdy poszedł Stach na łowy
• 1938 - I nagroda Rady Kultury w Gdańsku za kantatę Hel na chór mieszany z orkiestrą
• 1938 - Konkurs Ligii Morskiej i Kolonialnej, nagrody za piosenki dla młodzieży szkolnej z akompaniamentem fortepianu: I nagroda: Córka Morskiego Króla, Przyszła kryska na Matyska, II nagroda: Na morzu, Rozmowa z okrętem (na chór a cappella), III nagroda: Piosenka o Funduszu Obrony Morskiej, IV nagroda: W dalekim porcie

Spuścizna muzyczna Moczyńskiego została przekazana po wojnie Zarządowi Związku Śpiewaczego w Toruniu.

Roman Grucza, Toruńskie ślady działalności artystycznej Zygmunta Moczyńskiego w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 75-92.

Uzupełniła: Monika Biesaga