Nazwa
Towarzystwo Śpiewu "Moniuszko"
Adres
Inowrocław
Inowrocław
Data powstania
1884
Data zakończenia
1945
Opis
Prawdopodobnie w 1884 roku w Inowrocławiu powstał chór męski. Śpiewał on pod kierunkiem inowrocławskiego organisty Piotra Surzyńskiego. Zespół ten stał się zalążkiem Polskiego Towarzystwa Śpiewu. Inicjatorem Towarzystwa był dr Franciszek Przybyszewski. 3 maja 1886 roku w prywatnym lokalu Piotra Wituskiego, mieszczącym się przy ulicy Fryderykowskiej (obecnie Królowej Jadwigi 16), zwołał pierwsze organizacyjne zebranie Polskiego Towarzystwa Śpiewu. Uchwalono wtedy kontynuowanie w nowej formie działalności chóru Surzyńskiego. W wąskim gronie założycieli Towarzystwa znaleźli się: Michał Kozłowicz, Emil i Piotr Wituscy (znani inowrocławscy kupcy), Franciszek Buliński, Walery Herbst, Kasper Sielski. Statut Towarzystwa opracował dr Przybyszewski. Próby chóru odbywały się początkowo w tym samym mieszkaniu prywatnym (u Piotra Wituskiego), w którym odbyło się zebranie. W latach następnych spotykano się także z różnych innych lokalach. W tygodniu odbywały się z reguły 1 lub 2 próby (przed występami nawet 3). Na jednym z zebrań zgłoszono propozycję pozyskania własnej sali. Zamiar ten wkrótce zrealizowano. Towarzystwo wzięło udział w spółce akcyjnej zaangażowanej w budowę hotelu Bast`. Pierwsza próba chóru w nowej siedzibie odbyła się tuż przed koncertem Mickiewiczowskim 8 grudnia 1900 roku. Próby odbywały się w bardzo późnych godzinach wieczornych (zazwyczaj o godz.20.00 chór żeński, o 21.00 chór męski). Do roku 1904 w ramach Towarzystwa działał jedynie chór męski. Sporadyczne próby chóru mieszanego miały miejsce w 1894 i 1901 roku. Systematyczna praca tego zespołu datuje się jednak od chwili jego ukonstytuowania tj. od 29. 03. 1904 roku (nastąpiło to podczas prezesury bardzo zasłużonego dla Towarzystwa Wincentego Wąsowicza). W roku 1910 Polskie Towarzystwo Śpiewu w Inowrocławiu przyjęło nazwę Moniuszko`. Repertuar chóru był dość zróżnicowany, obejmował przede wszystkim utwory polskie. Ważną funkcję w repertuarze pełniły pieśni jednogłosowe. Śpiewano głównie utwory a cappella: Bardzo liczną grupę utworów stanowiły kompozycje poznańskiego kompozytora , dyrygenta Chóru Archikatedralnego, Bolesława Dembińskiego W repertuarze Towarzystwa znajdowały się też większe formy wokalno-instrumentalne. 30. 11 1904 po raz pierwszy wystąpił na koncercie chór mieszany, liczący około pięćdziesięciu członków. Dwie kompozycje wykonano z towarzyszeniem orkiestry inowrocławskiego Towarzystwa Muzycznego Harmonia`. Wielkim powodzeniem wśród mieszkańców Inowrocławia i okolic cieszyły się koncerty karnawałowe. Towarzystwo Śpiewu koncertowało też przed każdą letnią zabawą. Imprezy tego typu odbywały się corocznie w Inowrocławiu lub w pobliskich miejscowościach. Wyjazdy pięknie umajonymi wozami czy koleją, były nie tylko wielką atrakcją, rozrywką, ale przyczyniały się też w poważnym stopniu do integrowania chórzystów. Niekiedy były jednym ze sposobów podtrzymania działalności, w czasie kiedy zespół nie miał dyrygenta. Takim trudnym okresem były np. lata 1906-07. Kierowania chórem podjął się wtedy inowrocławianin, założyciel Towarzystwa Cytrzystów Szarotka i Towarzystwa Muzyczno-Orkiestralnego Harmonia - Maksymilian Męclewski. Sytuacja ustabilizowała się dopiero jednak w październiku 1908 roku, kiedy zespół zaczął prowadzić Edward Poniecki. Lista dyrygentów jest długa, ze względu na częste zmiany (jest to prawdopodobnie rejestr niepełny): 1886 Piotr Surzyński, 1889 Stanisław Ogórkowski, 1890 Della Rocca, 1895 Maksymilian Męclewski, 1896 Komnicek (Czech z pochodzenia), 1899 Piotr Surzyński; od 9 czerwca Bolesław Zaręba, 1906 brak dyrygenta po wyjeździe pana Zaręby, 1907 Maksymilian Męclewski, 1908 1912 (1914?) Edward Poniecki. Dyrygenci byli na ogół dobrze wykształconymi muzykami. Nie tylko prowadzili chór, często dokonywali również opracowań utworów na orkiestrę, wprowadzali do repertuaru własne kompozycje. Niekiedy łączyli próby chóru z wykładami teoretycznymi. Inowrocławskie Towarzystwo Śpiewu Moniuszko należało do największych w Wielkim Księstwie Poznańskim. W roku 1911 liczyło 111 członków. Brały udział w wielu zjazdach śpiewaczych, często zdobywając nagrody m.in.: 1890 - Poznań, 1892 Ostrów, 1893 Krotoszyn, 1895 Gniezno, 1899 Poznań, 1900 Kruszwica (II nagroda), 1901 - Wągrowiec, 1902 Łabiszyn (I nagroda), 1904 Jarocin (III nagroda), 1909 Poznań (III nagroda), 1910 - Żnin. Członkowie Inowrocławskiego Towarzystwa Śpiewu byli też silnie zaangażowani w różnorodną działalność organizacyjną: brali udział w tworzeniu Związku Kół Śpiewackich na Wielkie Księstwo Poznańskie`(dr Franciszek Przybyszewski został członkiem zarządu tego związku), redagowali i wydawali śpiewniki. Towarzystwo posiadało bogatą bibliotekę (217 pozycji na chóry męskie i żeńskie), z której korzystały poprzez wypożyczenia także inne, mniej zasobne i młodsze zespoły. Wybuch I wojny światowej przerwał działalność Towarzystwa. Wkrótce po odzyskaniu niepodległości reaktywowano działalność pierwszego Inowrocławskiego Towarzystwa Śpiewu Moniuszko`. Zebranie organizacyjne zwołał 26 lutego 1919 roku Stefan Knast. Dyrygentem została Dźwikowska. Po jej wyjeździe w 1920 roku, na krótko, do 1922 sprawował tę funkcję Teodor Sobieski, a od września 1922 - p. Małłek. Dyrygenci zespołu w latach następnych to: 1923 - Orzech, od 1926 roku Walerian Styś. 1 marca 1936 dyrygentem został Stefan Weber, prowadzący wtedy chóry: Halka` w Mątwach i Harmonia` w Szymborzu. Jeden z pierwszych powojennych koncertów chóru odbył się 7 grudnia 1919 roku i poświęcony był 100 rocznicy urodzin Stanisława Moniuszki. Wielkim powodzeniem u publiczności Inowrocławia cieszył się koncert kompozytorski Feliksa Nowowiejskiego, który zorganizowano 13 marca 1920 roku. Wykonano wtedy fragmenty oratorium Quo vadis, odbyło się też premierowe wykonanie hymnu floty polskiej Nasz Bałtyk. Był to pierwszy koncert kompozytorski Nowowiejskiego, jaki miał miejsce po osiedleniu się kompozytora w Wielkopolsce. 18 kwietnia 1923 roku towarzystwo zorganizowało Obchód Kopernikowski uroczystość poświęconą 450 rocznicy urodzin wielkiego astronoma. Obok chóru mieszanego wystąpił zespół artystów Teatru Miejskiego. Uroczystość zakończono żywym obrazem według reprodukcji Jana Matejki. 10 kwietnia 1932 roku towarzystwo obchodziło spóźniony jubileusz - 45 rocznicę działalności. Feliks Nowowiejski przesłał list gratulacyjny oraz swój Psalm 136 Ojczyzna z dedykacją dla towarzystwa. 4 sierpnia 1934 chór Moniuszko i Orkiestra Zdrojowa uświetniły Zlot Jubileuszowy z okazji 50 rocznicy inowrocławskiego Sokoła (najstarszego gniazda sokolego na terenie ziem zachodniej Polski). Zespołami dyrygował Walerian Styś. 10 maja 1936 Towarzystwo Moniuszko obchodziło niezwykle uroczyście swój 50 jubileusz. Towarzystwo Śpiewu Moniuszko` nie wznowiło działalności po II wojnie światowej.
Mirosława Cieśnik - Zespoły chóralne działające w Inowrocławiu od połowy XIX wieku do współczesności (zarys) w ZN 14 AM Bydgoszcz 2000
