OSOBY

Imię

Zygmunt

Drugie imię

Gabriel

Nazwisko

Urbanyi

Miejsce urodzenia

Stanisławowo

Data urodzenia

1872-05-01

Miejsce śmierci

Bydgoszcz

Data śmierci

1937-05-03

Tytuł akademicki

profesor

Biografia

Zygmunt Gabriel Urbanyi -  pedagog, skrzypek, dyrygent i kompozytor.

Zygmunt Gabriel Urbanyi Dziad Zygmunta Urbanyi'ego - Franciszek August wraz z żoną Anną Baldauf przybyli z Węgier do Galicji w roku 1849 po upadku rewolucji węgierskiej. Ojcem Zygmunta Gabriela Urbanyi'ego, urodzonego 1. maja 1872 roku w Stanisławowie był August Urbanyi, matką zaś Wilhelmina Piszczula.

W roku 1891. ukończył Seminarium Nauczycielskiego w Stanisławowie. Od czternastego roku życia uczył się muzyki, początkowo prywatnie, następnie w renomowanej szkole Michała Biernackiego, utrzymywanej przez Towarzystwo Muzyczne im. St. Moniuszki. Tam studiował teorię i naukę kompozycji (harmonię, kontrapunkt, instrumentację) oraz skrzypce i fortepian.

Od 1891 roku Zygmunt Urbanyi rozpoczął pracę w 4-klasowej szkole męskiej w Nadwórnej (dawna Huculszczyzna) na stanowisku "nauczyciela nadetatowego" i do 1894 roku pracował kolejno w szkołach męskich w Jaworowie i Gródku Dalszą praktykę przerwała mu służba wojskowa, którą odbywał przez rok w orkiestrze wojskowej 41 p. p. w Czerniowcach. Po powrocie z wojska do 1896 roku Z. Urbanyi pracował jako nauczyciel śpiewu i muzyki w szkołach publicznych Sambora i Przemyśla, a także w szkołach tzw. wydziałowych i średnich. W międzyczasie w Samborze otrzymał patent kwalifikacyjny na tzw. "nauczyciela szkół ludowych pospolitych", który upoważniał go do "nauczania języka niemieckiego jako przedmiotu naukowego" do "zastępowania nauczyciela religii swojego wyznania" oraz do "udzielania nauki śpiewu i gimnastyki". W roku 1896 Zygmunt Urbanyi przeniósł się na posadę stałego nauczyciela szkół wydziałowych w Przemyślu, gdzie został także organistą i chórmistrzem katedralnym. Odbywał też szereg kursów kwalifikacyjnych, których ukończenie dawało mu szersze możliwości realizowania swoich zainteresowań nie tylko na płaszczyźnie pedagogicznej, ale także artystycznej.

W roku 1897 uzyskawszy urlop z Rady Szkolnej Krajowej Urbanyi do roku 1900 uczył się w konserwatorium w Pradze Czeskiej kontyuując studia pedagogiczne, prawdopodobnie w trybie częściowo eksternistycznym. Równocześnie zaangażował się do orkiestry wojskowej przy 73 Pułku Piechoty w Pradze. W październiku 1899 roku, nie przerywając studiów, po odbyciu kursu w Krakowie, Zygmunt Urbanyi otrzymał patent na "nauczyciela szkół wydziałowych do gry na skrzypcach", w którym c.k. komisja uznała go "uzdolnionym z odznaczeniem do samodzielnego sprawowania urzędu nauczycielskiego w szkołach wydziałowych z językiem wykładowym polskim". W 1900 roku zostaje uznany przez Cesarsko-Królewską Komisję Egzaminacyjną za wykwalifikowanego nauczyciela muzyki w szkołach średnich.

Zygmunt Urbanyi nie posiadał formalnego wykształcenia dyrygenckiego. Kilkuletnie studia dyrygenckie musiał zastąpić egzaminem w konserwatorium praskim i później kilkumiesięcznym kursem kapelmistrzowskim w Berlinie w prywatnym konserwatorium Laaberduince-Hoch, co dało mu tytuł "kapelmistrza energicznego i zdolnego dyrygenta". Pracę dyrygencką rozpoczął wkrótce w roku 1900 - został kapelmistrzem w orkiestrze 25 p. p. austriackiej w Raab, lecz z powodu warunków pracy związanej z ostrym reżimem wojskowym nie zdecydował się na stałą posadę dyrygenta w armii austriackiej.

W roku 1902 Zygmunt Urbanyi powrócił do Stanisławowa, swojego rodzinnego miasta, gdzie przez kilka lat pracował jako nauczyciel muzyki w c.k. Seminarium Nauczycielskim Męskim i w c.k. Gimnazjum Humanistycznym. W 1907 roku Zygmunt G. Urbanyi, przeprowadziwszy się do Rzeszowa, gdzie objął posadę nauczyciela w Seminarium Nauczycielskim, rozpoczyna pełną rozmachu działalność muzyczno-pedagogiczną. W seminarium, oprócz pełnienia obowiązków nauczyciela, udzielał się aktywnie jako organista podczas nabożeństw szkolnych. Był dyrygentem orkiestry smyczkowej (którą sam utworzył) i chóru mieszanego Towarzystwa Śpiewaczego i Muzycznego "Lutnia". Pracując na tym stanowisku położył niemałe zasługi na polu artystycznym, organizując koncerty symfoniczne oraz wystawiając opery i operetki. Z. G. Urbanyi działał w Rzeszowie przez kilkanaście lat do 1919 roku. Tutaj jeszcze otrzymał kolejną nominację na "nauczyciela głównego muzyki i śpiewu z ważnością od 1. marca 1919 roku".

Urbanyi starał się o zatrudnienie w Seminarium Nauczycielskim Męskim lub Żeńskim w Lesznie lub w Bydgoszczy. Zainspirowany także namowami ks. Filipiaka, rektora Seminarium Nauczycielskiego w Bydgoszczy, Z. Urbanyi przeniósł się do Bydgoszczy. Lata spędzone w Bydgoszczy są okresem największej aktywności Z. G. Urbanyi'ego. Tutaj działał przede wszystkim jako dyrygent i pedagog, będąc wykładowcą muzyki i śpiewu oraz kierownikiem orkiestry i chóru w państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim oraz nauczycielem w Żeńskim prywatnym Seminarium Nauczycielskim. Nauczał teorii muzyki oraz gry na skrzypcach i śpiewu. Prowadził on chór i orkiestrę złożoną z uczniów seminariów. W Seminarium Męskim założył i prowadził pełną orkiestrę symfoniczną; z kolei w Seminarium Żeńskim orkiestrę tworzył zespół uczennic grających unisono lub w kilku grupach skrzypiec. Z. Urbanyi pisał dla nich oryginalne utwory lub opracowania utworów literatury orkiestrowej. Był on też organizatorem szeregu popisów i koncertów urządzanych przez szkołę. Od przybycia do Bydgoszczy pracował w Konserwatorium Muzycznym Wilhelma von Winterfelda. Sam pisał podręczniki. Oprócz podręcznika kursowego historii muzyki zachował się skrypt do nauki harmonii przeznaczony dla uczniów konserwatorium. Wszystkie podręczniki są rękopisami. Współpracował z Bydgoskim Towarzystwem Muzycznym aktywnie współdziałał w charakterze dyrygenta (w roku 1922 podjął nieskuteczną próbę zorganizowania sekcji orkiestralnej BTM), występując podczas licznych koncertów dobroczynnych, okolicznościowych etc. Działał w sekcji muzykologicznej BTM, której praca polegała głównie na organizowaniu prelekcji i wykładów muzycznych. Współpracował z orkiestrami i chórami pułków 59, 61 i 62 XV Dywizji Piechoty, 16 Pułkiem Ułanów Wielkopolskich Pomorskiej Brygady Kawalerii i z orkiestrami wojskowymi Inowrocławia.

Ważną kartą jego życiorysu artystycznego jest jego działalności jako krytyka i publicysty muzycznego. Miał zwyczaj przygotowywania sobie własnych rękopiśmiennych podręczników. Pisał teksty do całego szeregu własnych kompozycji. Są to zarówno libretta operetek, teksty większych kompozycji kantatowych, jak i wszelkiego rodzaju kompozycji okolicznościowych, drobnych kompozycji chóralnych na różne zespoły oraz licznych kompozycji o treści patriotycznej. Domeną publicystyki Z. G. Urbanyi była z pewnością działalność krytyka i recenzenta muzycznego, udokumentowana od momentu przeniesienia się jego do Bydgoszczy w roku 1920. Dysponował, wraz z innymi autorami, kilkoma wymiennie występującymi rubrykami, np. "Z estrady i sceny", "Z sali koncertowej", "Wieczory muzyczne", "Kronika artystyczna", "Z Teatru Miejskiego". Niekiedy ukrywał się pod pseudonimem "Stary zrzęda". Z. G. Urbanyi publikował systematycznie w "Dzienniku Bydgoskim" w latach 1921-1928. Były to: - recenzje konkretnych koncertów lub imprez okolicznościowych; - kronikarskie informacje o działaniach BTM; - zbiorcze omówienia działań instytucji muzycznych i artystycznych w dłuższym przedziale czasowym; - artykuły polemiczne; - artykuły dotyczące ważniejszych rocznic muzycznych czy patriotycznych. Z. Urbanyi był regularnie delegowany przez redakcję "Dziennika Bydgoskiego" na ważniejsze premiery muzyczne poza Bydgoszczą np. do Gdańska czy do Poznania. Aktywność jego jako krytyka muzycznego trwała co najmniej do wczesnych lat 30-tych. Przeszedł on na emeryturę już w roku 1927; nadal jednak prowadził działalność artystyczną. Po krótkiej chorobie zmarł w wieku 65 lat 3. maja 1937 roku w Bydgoszczy, gdzie też na Cmentarzu Nowofarnym do dziś znajduje się jego grób.

Zobacz:
M. Sapiecha-Muzioł, Z. G. Urbanyi (1872-1937) Biografia czasu przełomu ku Polsce niepodległej, ZN 11 AM Bydgoszcz 1998.
A. Kłaput-Wiśniewska, Wędrówki obcoplemieńców za groszem polskim" - recepcja koncertów zagranicznych wykonawców w międzywojennej Bydgoszczy, w: Muzyka i polityka pod red. A . Kłaput-Wiśniewskiej, Bydgoszcz 2011
A. Kłaput-Wiśniewska, Bydgoszczanie o Feliksie Nowowiejskim, w: Grunwald, Rota, Nowowiejski, pod red. J. Chłosta, J. Jasiński, Z Rondomańska, Olsztyn 2010.

Twórczość
Na kompozytorski dorobek Urbanyi'ego składają się utwory chóralne, na głos z fortepianem, wokalno-instrumentalne, instrumentalne solowe i orkiestrowe.

Kompozycje (m.in.):

• Cześć Ci Ojczyzno (kantata na chór męski z akompaniamentem fortepianu i orkiestry dętej)
• Ze wspomnień legionisty na temat pieśni legionowych na orkiestrę
• Powitanie Bydgoszczy (marsz na orkiestrę)
• Boruta i Kusy (balet na orkiestrę symfoniczną)
• Hymn do mistrzów sztuki (na chór i orkiestrę)
• Z orłami w zawody (marsz lotników na chór męski do słów kompozytora)
• Pamiętnik legionisty (fantazja orkiestrowa)
• Pochód kosynierów na Racławice na orkiestrę wojskową
• Wodzu nasz naczelny (kantata na chór i orkiestrę)
• Noc czerwcowa (pieśń do sł. L. Staffa)
• Impresje włoskie na orkiestrę smyczkową
• Cykl pieśni góralskich na chór

Kompozycje Urbanyi'ego były często prezentowane na bydgoskich koncertach, m.in. 12.05.1921 i 13.03.1932 w sali Strzelnicy, 27.05.1921 w sali Patzera, na koncercie z okazji inauguracji Dni Chopina w Bydgoszczy 23.04.1933 w auli Gimnazjum Klasycznego, na recitalu śpiewaczki Aurelii Klein-Mierzyńskiej 6.07.1922 w Gimnazjum im. M. Reja oraz na występach z uczniami Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Bydgoszczy (np. 3.04 i 15.05.1927). Wykonywano je również podczas uroczystości wojskowych - na inauguracji cyklu koncertów symfonicznych garnizonu bydgoskiego 27.01.1924 w Teatrze Miejskim oraz w czasie drugiego Walnego Zjazdu Związku Hallerczyków w dniach 15-17.02.1924, również w Teatrze Miejskim.

Szczególnym hobby Urbanyi'ego było gromadzenie dokumentów związanych z życiem muzycznym Bydgoszczy i rejonu. W swoim archiwum posiadał on m.in. afisze koncertowe, programy, wycinki prasowe i korespondencję. Kolekcja ta została w posiadaniu rodziny kompozytora.

Eleonora Sienkiewicz-Bloch, Przegląd publicznie prezentowanych utworów bydgoskich muzyków okresu 20-lecia międzywojennego w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 23-39.

Uzupełniła: Monika Biesaga