Nazwa
Chór męski "Halka"
Adres
ul. Toruńska 30
Bydgoszcz
Data powstania
1883-03-03
Opis
Towarzystwo Śpiewu "Halka" - Zarys historii Towarzystwa Śpiewu "Halka" (1883-2000).
Lata 1883-1920
Towarzystwo Śpiewu "Halka" powstało z sekcji śpiewaczej Towarzystwa Przemysłowego, założonego w Bydgoszczy w 1872 roku przez Teofila Magdzińskiego. 3 marca 1883 roku w lokalu Brauna (obecnie przy ul. Marszałka Focha) w Bydgoszczy kilkudziesięciu bydgoskich obywateli-Polaków postanowiło powołać zespół śpiewaczy. Był to chór męski "Towarzystwo Śpiewu Halka". Wśród 12 członków-założycieli znaleźli się przeważnie samodzielni rzemieślnicy, m.in. mistrzowie krawieccy: Franciszek Witecki, Franciszek Kabaciński i Bolesław Dworkowski; mistrzowie szewscy: Kazimierz Goncerzewicz i Maksymilian Maudrych; kupcy: Hieronim Rogaliński i Ludwik Winnicki; ponadto nauczyciel Hipolit Jasiński, publicysta i wydawca gazet w Chełmnie i Toruniu Julian Prejs (występujący pod pseudonimem Sjerp-Polaczek) oraz Tomaszewski, Mężyński i Kujawski (imiona nie znane). Pierwszy zarząd chóru tworzyli: Hieronim Rogaliński - prezes, Mężyński - jego zastępca, K. Goncerzewicz - skarbnik, B. Dworkowski - sekretarz i Kujawski - bibliotekarz. Dyrygentem i kierownikiem artystycznym "Halka" został były kapelmistrz 21 pułku piechoty - Scharlauk (imię nieznane), który pochodził z Zaolzia. Był dyrygentem zespołu przez kilkanaście lat (1883-1892 i 1893-1899). Pierwsze ćwiczenia, lekcje śpiewu odbywały się w lokalu Brauna, a potem w sali restauratora Franciszka Musielewicza (przy ul. Śniadeckich 10), Pierwsz koncert urządzono w sali bydgoskiej Strzelnicy (przy ul. Toruńskiej 12 września 1883 roku. Halka wykonała kantatę do słów Kazimierza Glińskiego pt. W pieśni jest moc oraz specjalnie skomponowany polonez, rozpoczynający się od słów: Przyjm łaskawie w dniu tym Chwały Hołd, który ci naród cały Składa głosem panów kmieci, Wielki Królu Janie Trzeci. Drugą imprezą był koncert z okazji I rocznicy założenia Halki, w lutym 1884 roku, połączony z przedstawieniem amatorskim i balem. Walne zebranie Towarzystwa, które odbyło się 7 marca 1884 roku (przewodniczył druh Ludwik Winnicki) oceniło stan organizacyjny Towarzystwa: 50 członków, pokaźny zapas nut i szafy do ich przechowywania (ofiarowane przez pp. Borzychowskiego i Jaraczewskiego) oraz 800 marek obrotu. Na tym zebraniu wybrano nowy zarząd, który tworzyli: F. Witecki (prezes), Mężyński (zastępca), K. Goncerzewicz (skarbnik), B. Dworakowski (sekretarz) i Pasztalski (bibliotekarz). Postanowiono wzbogacić działalność Towarzystwa. W roku 1885, kiedy, z inicjatywy Halki, powzięto na walnym zebraniu dnia 27 lutego uchwałę zorganizowania w Bydgoszczy pierwszego zjazdu śpiewactwa na dzień 26 lipca 1885 roku. Do jego utworzenia doszło w 1892 roku w Poznaniu. Przyjął on nazwę Związek Kół Śpiewackich Polskich na Wielkie Księstwo Poznańskie i miał swą siedzibę w Poznaniu. W 1888 roku, z powodu choroby, zrezygnował z funkcji prezesa F. Witecki. Na jego miejsce wybrany został na walnym zebraniu dnia 25 marca 1889 roku Ludwik Winnicki. Pozostałe funkcje objęli: K. Goncerzewicz (zastępca prezesa), Tomaszewski (skarbnik), Kaczorowski (sekretarz) i Donarski (bibliotekarz). Zarząd ten, z małymi zmianami (w 1890 roku wybrano sekretarzem Stanisława Muszyńskiego) sprawował funkcję do 1891 roku, kiedy ponownie wybrano prezesem F. Witeckiego. W 1892 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dyrygenta Halki objął je muzyk S. Ogórkowski (tylko na dwa lata). Następne 5 lat (do 1899 roku) charakteryzowało się osłabieniem działalności chóru. Wysiłki Zarządu i starszych członków doprowadziły do pobudzenia działalności Halki już w 1899 roku. Dnia 1 kwietnia 1898 roku, po 16-letniej pracy, opuścił szeregi Towarzystwa dyrygent Schaurlauk, zmuszony do tej decyzji przez pruskie władze. Na tym stanowisku zastapili go kolejno: Rakowski, Moczyński, Senfla. Dopiero w 1905 roku batutę Halki obejmuje Grzegorz Sauer, organista przy kościele Farnym. Rok 1908 był rokiem kolejnego jubileuszu: 25-lecia istnienia Towarzystwa Śpiewu Halka. W ostatnich latach przed I wojną światową nastąpiły zmiany na stanowiskach dyrygentów Halki (1911 r. ustąpił G. Sauer, jego miejsce zajęli kolejno do 1919 roku kolejno: F. Masłowski, Leon Eichstaedt oraz Hausner (imię nieznane). Zmienił się też skład Zarządu Towarzystwa: wieloletni prezes, F. Witecki, ustąpił (1911), na jego miejsce wybrano red. Jana Teskę (na dwa lata), po czym prezesem został Jan Janicki (1913 r.). Wybuch I wojny sparaliżował działalność Towarzystwa. 24 marca 1919 roku odbyło się, pierwsze po wojnie, walne zebranie Halki, z udziałem 120 członków. Funkcję prezesa powierzono ponownie J. Janickiemu, 1920-1939 w tym okresie chór znalazł się pod względem poziomu artystycznego w pierwszej dziesiątce najlepszych chórów w kraju), był zapraszany do realizacji przedstawień operowych przez Teatr Miejski w Bydgoszczy. Poziom artystyczny chóru zapewniała praca dyrygentów - Czesława Kabacińskiego, Władysława Masełkowskiego - kapelmistrza 10 pułku ułanów (1924-1928; za jego kadencji Halka znacznie podniosła swój poziom wykonawczy); Władysława Tomaszewskiego - kapelmistrza 15 pułku artylerii ciężkiej (1928) oraz Alfonsa Lampkowskiego (1929-1934) i Lucjana Matuszka (1934-1937), dzięki którym chór w konkursie okręgowym awansował z drugiej kategorii do pierwszej, a ponadto Leona Jaworskiego, dyrektora Szkoły Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Bydgoszczy (1937-1939) i Adama Dyląga, ostatniego dyrygenta Halki przed wybuchem II wojny światowej (1939). Dwukrotnie dyrygował chórem w Bydgoszczy Feliks Nowowiejski (1921 i 1927), a także znany kompozytor i dyrygent warszawskiej "Lutni" Piotr Maszyński (1921). W latach 1939-1945 działalność Towarzystwa (jak i innych) zostaje zawieszona. Sztandar Towarzystwa zabezpieczył i przechował w swoim prywatnym domu, z narażeniem życia, członek "Halki" Franciszek Pantkowski, natomiast część dokumentów chóru uratował ówczesny prezes Towarzystwa - Jan Jaworski. Lata 1945-2000 Tuż po zakończeniu wojny Halka wznowiła pracę. Karty kroniki zespołu i inne materiały archiwalne notują barwna historię Halki w latach 1945-1990. Pierwszym publicznym występem Halki był jej udział w I Zjeździe Śpiewaczym Pomorskiego Związku Śpiewaczego, zorganizowanym w Bydgoszczy w ramach obchodów 600-lecia istnienia miasta (8-10 czerwca 1946 r.). Odbyły się wówczas koncerty oraz Turniej Śpiewaczy z udziałem 49 chórów regionu. Halka, za wykonanie pieśni W. Lachmana Sztandary polskie na Kremlu, otrzymała w konkursie V miejsce. Na początku lat pięćdziesiątych, wskutek częstych zmian dyrygentów (Lucjan Matuszek, Włodzimierz Wiśniewski, Norbert Górski), jak również braku stałej sali do ćwiczeń i naboru nowych, mało doświadczonych członków chóru, zauważamy załamania w pracy Halki. W latach 1953 i 1954 Halka znów bierze udział w konkursach zjazdów śpiewaczych i towarzyszących im koncertach. W czerwcu 1955 roku batutę dyrygencką przejął Franciszek Prentki, W roku 1957 Halka nawiązała współpracę z Filharmonią Pomorską. Jej ówczesny dyrektor artystyczny Robert Satanowski, zaproponował chórowi współpracę w przygotowaniu kompozycji J. Brahmsa Rapsodia na alt solo, chór męski i orkiestrę. koncertach organizowanych przez Bydgoski Okręg Śpiewaczy (12 maja i 1 grudnia) a także w wielu imprezach społeczno-politycznych. W latach 196- 1965 Halka prowadziła bardzo ożywioną działalność. Rocznie występowała w przeszło 30 koncertach, m. in. w Filharmonii Pomorskiej, zespół tradycyjnie brał udział w przeglądach i konkursach chóralnych Bydgoskiego Okręgu Śpiewaczego, uzyskując w 1959 roku upragniony awans do zespołów chóralnych I kategorii, potwierdzony dwa lata później zdobyciem II miejsca kategorii I w okręgowym współzawodnictwie chórów w Bydgoszczy (1961 r.). W 1963 F. Prentki podziękował za pracę (z powodu choroby). Fakt ten znowu wpłynął na osłabienie kondycji artystycznej zespołu. Jego działalność została na kilka miesięcy zawieszona. Towarzystwo wznowiło próby dopiero we wrześniu 1965 roku, kiedy funkcję dyrygenta objął nauczyciel wychowania muzycznego w Bydgoszczy - Czesław Kaczmarek. Podczas uroczystości jubileuszu 90-lecia Towarzystwa, 20 maja 1973 roku w Teatrze Polskim w Bydgoszczy, chór wystąpił w składzie przeszło pięćdziesięcioosobowym z towarzyszeniem orkiestry Opery i Operetki w Bydgoszczy. Druga połowa lat siedemdziesiątych i początek lat osiemdziesiątych charakteryzują się znaczną stagnacją w pracy Halki. W 1979 roku rezygnuje z pracy dyrygent Cz. Kaczmarek. Halkę wspomaga w tych trudnych chwilach wieloletni jej przyjaciel, kompozytor dyrygent, działacz ruchu śpiewaczego - Franciszek Zieliński. Krótka współpraca z nowo pozyskanymi dyrygentami: Markiem Mendykiem i Hanną Grot (1980-1982) nie zmieniły w sposób istotny sytuacji chóru. Pojawiły się tymczasem dodatkowe problemy w działalności Towarzystwa, związane ze zmianą warunków pracy: w 1976 wypowiedziano dotychczasowy lokal, tj. Klub Poligrafów i Halka zmuszona była zawiesić zajęcia, aż do chwili otrzymania lokalu Izby Rzemieślniczej w Bydgoszczy przy ul. Piotrowskiego 11 (1982 r.). dopiero wraz z zaangażowaniem w maju 1982 roku nowego dyrygenta z Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, dr Zenona Warczyńskiego, następuje kolejne ożywienie działalności Towarzystwa. Wielu działaczy aktywizuje się z uwagi na perspektywę jubileuszu 100-lecia istnienia Halki (1983 r.). Obchodom tego jubileuszu nadano szczególną rangę. Do końca lat 80-tych obserwujemy zjawisko powolnego obumierania zespołu, w sensie organizacyjnym, artystycznym i społecznym. Następują kolejne zmiany dyrygentów. Z. Warczyński rezygnuje w 1985 roku, pałeczkę przejmują kolejno: Paulina Twardowska, Hanna Zborowska, Henryk Bochniak. Umiera prezes K. Lange (1986 r.), a jego miejsce zajmuje druh Stanisław Kadlec. Co roku umiera kilku członków Towarzystwa. Zmieniają się, z konieczności, formy aktywności artystycznej chóru, który ogranicza się do koncertów okolicznościowych, np. z okazji 105-lecia zespołu (1988 r.), rocznic sponsora, tj. Izby Rzemieślniczej w Bydgoszczy, występów w kościołach, rzadziej w Przeglądach Chórów Okręgu Bydgoskiego. Zmuszone opuścić pomieszczenia sponsora, znajduje tymczasowe schronienie w siedzibie Bydgoskiego Oddziału Związku Chórów i Orkiestr przy ul. P. Skargi w Bydgoszczy. Po utracie protektoratu Izby rzemieślniczej chór przenosi się tymczsowo do siedziby PZChiO a w 1998 roku otrzymuje w siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół przy ul. Toruńskiej 30 jedno pomieszczenie na cenne archiwum i miejsce dla organizowania lekcji i spotkań. W tych latach z zespołem pracuje kolejno trzech dyrygentów: Jakub Szewczyk, Dariusz Radtke, a od 1988 roku Grażyna Wolter, absolwentka Wydziału Dyrygentury Chóralnej i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. Aktualnie funkcję prezesa Towarzystwa pełni Józef Szews, wybrany na to stanowisko w 1994 roku. . Repertuar zob. : A. Weber : 117 lat działalności Towarzystwa Śpiewu "Halka" w Bydgoszczy w: Zeszyt naukowy 14 Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000.
Spis prezesów i dyrygentów Towarzystwa Śpiewu Halka w Bydgoszczy, w latach 1883-2000 Prezesi Hieronim Rogaliński (1883-1884) Franciszek Witecki (1884-1889; 1891-1911) Ludwik Winnicki (1889-1891) Jan Teska (1911-1913) Jan Janicki (1913-1925) Jan Kaźmierczyk (1925-1926) Marian Gutowski (1926-1935) Jan Jaworski (1935-1945; 1950-1976) Lucjan Matuszek (1945-1950) Kazimierz Lange (1976-1986) Stanisław Kadlec (1987-1994) Marian Doliński (1994) Józef Szews (1994- ) Dyrygenci Franciszek Scharlauk (1883-1892; 1893-1899) Stanisław Ogórkowski (1892-1893) Władysław Rakowski (1899-1900) Szczepan Moczyński (1901-1902) Karol Senfl (1903-1904) Grzegorz Sauer (1905-1911) Franciszek Masłowski (1911-1916) Leon Eichstaedt (1916-1919) Hauser /imię nieznane/ (1919) Czesław Kabaciński (1919-1924; 1948-1951) Władysław Masełkowski (1924-1928) Władysław Tomaszewski (1928-1929) Alfons Lampkowski (1929-1934) Lucjan Matuszek (1934-1937; 1951-1954) Leon Jaworski (1937-1939) Adam Dyląg (1939) Feliks Małecki (1945-1948) Włodzimierz Wiśniewski (1954) Norbert Górski (1954-1955) Franciszek Prentki (1955-1963) Józef Radwan (1963) Tadeusz Kłaput (1963-1965) Czesław Kaczmarek (1965-1979) Marek Mendyk (1979-1980) Hanna Grot (1980-1982) Zenon Warczyński (1982-1985) Paulina Twardowska (1985) Hanna Zborowska (1985-1989) Henryk Bochniak (1989) Jakub Szewczyk (1993) Dariusz Radtke (1994-1998) Grażyna Wolter (1998- )
